Goud, verguld, vermeil en gold filled
Herkomst Goud
Goud kennen we allemaal als een mooi geel glimmend edelmetaal waarvan we wellicht wat sieraden dragen. Zoals ik in de blog ‘Zilver versus Argentium’ al heb uitgelegd is een edelmetaal een metaal dat niet of weinig kan worden aangetast door oxidatie. Fijngoud oxideert niet aan de lucht of in water en is ook bijzonder bestand tegen allerlei andere chemische inwerkingen. Waarschijnlijk weet je ook dat goud gevonden wordt en niet gemaakt. In de aardkost of tussen zand en kiezels in water. Veel mensen zoeken ernaar. Documentaires en series worden aan goudzoekers geweid. Het goud wat ze vinden kan echter niet gelijk worden gebruikt voor het sieraad dat je draagt.
In de natuur komt goud meestal gedegen voor. Dat betekent dat het altijd met zilver en soms ook met koper en bismuth gelegeerd is. Normaliter ligt het percentage zilver tussen de 2% en 20%. Komt het percentage zilver boven de 25 á 28% dan noemt men het gevonden goud ‘Elektrum’. Goudwinning Primair wordt goud in de grond gevonden. Door erosie wordt het secundair in rivierbeddingen gevonden. De oudste methode om goud te ‘winnen’ (vinden) is het ‘wassen’ van goud. Het goudhoudende (vaak afgegraven) zand wordt in een ‘goudpan’ (schaal) uitgespoeld. Omdat goud zwaarder is dan zand blijft goud over nadat lichter materiaal is weggespoeld. Tegenwoordig gebruikt men installaties om goudhoudende zand te wassen. Amalgamatie verhoogt de winning tot 60 á 75% van het in het slik aanwezige goud. Er is dus nog steeds goud in het slik (met water verzadigd bezinksel van, in dit geval, goudhoudend zand) aanwezig. Daarom wordt het slik opgevangen, nog fijner gemalen en behandeld met het eveneens zeer giftige natiumcyanide. Dit heeft de eigenschap om, in aanwezigheid van zuurstof, edelmetalen op te lossen en aan cyanide te binden. In een later stadium wordt de cyanide weer van het goud gescheiden met bijvoorbeeld actieve kool. Behalve goud houdt men ook ongebonden cyanide over. Goudzuivering Voor verdere raffinatie (het scheiden van goud van andere metalen) wordt op industrieel niveau twee methoden toegepast om goud te winnen; Chloorgasraffinatie en via elektrolyse. De basis voor chloorgasraffinatie is het feit dat goud, in tegenstelling tot andere metalen, beter bestand is tegen chloorgas. Het gevonden metaal wordt gesmolten waarbij chloorgas in deze ‘smelt’ wordt gevoerd. Daardoor worden chloriden gevormd die, met uitzondering van het zilver chloride, als damp verdwijnen. Als laatste wordt de op het goud drijvende laag zilverchloride verwijderd, waarna het goud kan worden uitgegoten. Het winnen van goud op deze manier levert een gehalte van 99,5% zuiver goud op. Zuiver goud kan alleen gewonnen worden langs elektrolytische weg. Het te zuiveren goud wordt als anode in een bad (HCL en AuCl3) geplaatst waarna het fijngoud zich aan de kathode afzet. Het zilver dat in het goud aanwezig is scheidt zicht als zilverchloride af en eventuele platinametalen (palladium en rhodium) worden als bezinksel opgevangen. Het gehalte van op deze manier gezuiverd goud is 99,99%. Legeren Met dit gezuiverde goud worden sieraden gemaakt. Zuiver goud is te zacht om te dragen. Dat gaat te snel kapot. Daarom smelten we dit met andere metalen, dit heet ‘legeren’. Zo wordt het goud sterker en geschikt om sieraden van te maken. De metalen die hiervoor gebruikt worden zijn zilver, koper, cadmium, palladium en zink. Koper wordt gebruikt voor roodgoud en palladium is belangrijk voor witgoud. Nikkel wordt in verband met nikkelallergie nog maar weinig gebruikt. In Nederland is een goudlegering aan wettelijke bepalingen gebonden. Legeringen moeten een bepaald goudgehalte hebben wat wordt uitgedrukt in karaat of in duizendsten (dz of /000). Het laagste gehalte dat in Nederland nog goud mag worden genoemd is 14 karaat oftwel 585dz of 585/000. Lagere gehalten mogen niet als goud worden verkocht. Deze standaard is in Nederland dan ook de meest gangbare. De meeste gouden sieraden die in Nederland worden gemaakt worden van 14 karaat goud gemaakt. Daarnaast komt ook 18 karaat voor (750dz). Uitstapje Voordat de termen verguld, vermeil en gold filled aan bod komen wil ik de term ‘goudkleurig’ benoemen. ‘Goudkleurig’ is een totale vermomming. Het betreft sieraden van een onedel metaal met een likje goudkleurige verf. Deze sieraden hebben helemaal niets met goud te maken. Daar is op zich niets mis mee. Je ziet het terug in de lage prijs en je kan er best een tijdje mee pronken en van genieten. Het gaat erom dat je je ervan bewust bent wat je koopt. Sieraden met goud Goud als sieraad is een luxe product. Het komt over de hele aarde voor maar is slechts op bepaalde plekken lucratief te winnen. Het feit dat goud een edelmetaal is, schaars is en de kosten die moeten worden gemaakt om het te winnen hoog zijn maakt goud kostbaar en zo ook gouden sieraden. Daarom zijn er verschillende manieren bedacht om op een goedkopere manier toch van goud te genieten. Holle sieraden is daar één van. Dit betekent dat bijvoorbeeld de schakels van een collier wel helemaal van goud zijn maar niet massief en dus hol. Prijstechnisch is dit voordeling maar kwalitatief zijn deze sieraden een stuk kwetsbaarder dan massieve sieraden. Er zijn nog andere manieren. Verguld Goudverguld, of gold plated, is in Nederland de bekendste manier. Door middel van elektrolyse wordt op een ondergrond van onedel metaal een laagje goud aangebracht van enkele micron dik. Een micron is een miljoenste millimeter oftewel 0,001 mm. Hoe dikker de goudlaag hoe langer je van het sieraad kan genieten zonder dat de goudlaag eraf slijt. Het is een mooie manier om met lagere kosten toch van gouden sieraden te genieten. Het is wel van belang om met zorg met deze sieraden om te gaan. Vermeil Een vergelijkbare manier is Vermeil. Dit zijn zilver vergulde sieraden. Als het laagje goud van je sieraad slijt houdt je 1e gehalte zilver over. Deze sieraden zijn over het algemeen wat sterker dan goudvergulde sieraden en ook voor deze sieraden geldt dat je er met zorg mee om moet gaan om langer van te genieten. Gold Filled En dan is er nog Gold Filled. Vrij vertaald is dit ‘gevuld goud’.Dit is in Nederland niet erkend en mag niet als goud verkocht worden. Toch is het een zeer interessante optie. Hoewel in basis vergelijkbaar met goudverguld is deze optie sterker. De goudlaag wordt mechanisch door hitte en druk aan het basismetaal verbonden. Dat basismetaal is meestal koper of messing. In de verenigde staten en in landen in het zuiden van europa is dit wel erkend en worden er ook eisen aan gesteld. De standaard die hiervoor gehandhaafd wordt is dat de dikte van het laagje goud tenminste 5% van het totale gewicht van het sieraad moet uitmaken. Dat betekent dat de goudlaag dus aanzienlijk dikker is dan bij goudverguld of vermeil. De meeste gold filled sieraden hebben een laagje van 12 of 14 karaat goud. Het onderscheid met andere sieraden wordt gemaakt door de aanduiding 14K Goldfilled en14/20-Goldfilled. Gold Filled sieraden zijn daardoor kostbaarder en gaan ook veel langer mee dan goudvergulde of vermeil sieraden. Omdat het laagje goud zo ‘dik’ is zijn deze sieraden ook zeer geschikt voor mensen met een nikkel of lood allergie. Daarnaast kan je het zonder ‘nader onderzoek’ niet van massief goud onderscheiden. Kortom; gold filled sieraden zijn een fantastische optie ter vervanging van massief gouden sieraden.
Naast zilverlegeringen komen in de natuur ook legeringen met palladium, rhodium en koper voor.
Toch kan men op deze manier maar 50% van het aanwezige goud winnen. Door ‘amalgamatie’ kan men dat percentage opschroeven. Hierbij wordt het aanwezige goud door kwik opgenomen. Dit amalgaam (een legering van kwik met één of meerdere metalen) wordt daarna verwarmd tot ongeveer 360 ˚C. waarbij het zwaar giftige kwik verdampt en het goud overblijft. Het kwik wordt opnieuw gebruikt. Deze methode was al voor onze jaartelling bekend en heeft door de eeuwen heen aan veel goudzoekers het leven gekost. In kleinschalige mijnbouw wordt deze methode nog gebruikt.